آفرزیس یک روش درمانی است که طی آن کل خون یک اهداکننده یا بیمار گرفته می‌شود و برای جداسازی یک جزء آن به اجزای جداگانه تقسیم می‌شود. سپس اجزای خون باقی‌مانده دوباره به جریان خون بیمار یا اهداکننده وارد می‌شود.
آفرزیس برای جمع‌آوری اجزای خون اهداکننده (مانند پلاکت‌ها یا پلاسما) و همچنین برای درمان برخی بیماری‌ها استفاده می‌شود. که در آن بخشی از خون که حاوی عناصر تحریک‌کننده بیماری است حذف می‌شود.
آفرزیس یا همافرزیس یک اصطلاح کلی است و می تواند نشان‌دهنده آن جزئی از خون که حذف می‌شود، هم باشد، مانند:
پلاسما (پلاسمافرزیس)
پلاکت‌ها (پلاکت فرزیس)
- لکوسیت‌ها (لکوفرزیس یا لوکوفرز)
- گلبول‌های قرمز (اریتروفرزیس)
تبادل کل پلاسما (حذف پلاسما و جایگزینی با پلاسما یخ‌زده جدید) نیز می‌تواند با استفاده از این روش انجام شود. همچنین برای جمع‌آوری سلول‌های بنیادی از خون محیطی هم از این روش استفاده می‌شود.
آفرزیس چگونه انجام می‌شود؟
در تمام روش‌های آفرزیس خون از رگ بیمار، اهداکننده از طریق لوله به دستگاهی هدایت می‌شود که اجزای خون را جدا می‌کند. جداسازی یا به کمک فرایند سانتریفیوژ انجام می‌شود یا فرآیند تصفیه خون در دستگاه. بعد از جداسازی، اجزای موردنیاز خون حذف می‌شود، در حالی‌که باقی‌مانده اجزای خون دوباره به بیمار تزریق می‌شود. این روش کاملاً بدون درد است و معمولاً حدود دو ساعت طول می‌کشد و یا کمی طولانی‌تر از یک اهدا خون معمولی.
برخی از عوارض احتمالی این روش چیست؟
عوارض جدی این روش در شخص اهداکننده نادر است. عوارض جزئی ممکن است شامل خونریزی در محل اهدای خون و احساس سرگیجه باشد که معمولاً به‌سرعت از بین می‌رود.
عوارض جانبی جدی‌تر زمانی ممکن است اتفاق بیفتد که آفرزیس به‌منظور درمان بیماری‌های خاص انجام شود. در این صورت عوارضی که ممکن است رخ دهد، شامل موارد زیر می‌شود:
- خونریزی و امکان خونریزی (به دلیل حذف عوامل لخته شدن خون)
- عفونت و امکان عفونت (از آنجاکه سیستم ایمنی با حذف آنتی‌بادی‌ها تا حدی از کار می‌افتد)
- فشارخون پایین (به خاطر از دست دادن خون)
- گرفتگی عضلانی (چون ممکن است کلسیم خون پایین آمده باشد یا سایر الکترولیت‌ها ناپایدار باشند)
چه بیماری‌هایی را می‌توان با آفرزیس درمان کرد؟
هنگامی‌که از آفرزیس برای درمان استفاده می‌شود، هر کدام از روش‌ها با توجه به دفعات موردنیاز، حجم خون یا اجزایی که باید جدا شوند و نوع محلولی که برای جایگزینی حجم از آن استفاده می‌شود، متفاوت خواهند بود.
در این فهرست به وضعیت‌هایی اشاره می‌کنیم که آفرزیس می‌تواند برای برطرف کردن آن‌ها مفید باشد. از آفرزیس می‌توان برای درمان این بیماری‌ها استفاده کرد:
- میاستنی گراویس
- ماکروگلوبولینمی والدنشتروم
- سندرم گودپاسچر
- هیپرکلسترولمی خانوادگی
- سندرم هیپرویسکوزیته (مانند کرایوگلوبولینمی، پورپورای ترومبوتیک ترومبوسیتوپنیک)
- سندرم HELLP بارداری،
- مسدود شدن عروق خونی (leukostasis) به علت افزایش شدید گلبول‌های سفید خون در لوسمی
- افزایش شدید تعداد پلاکت‌ها در افراد مبتلا به لوسمی یا اختلالات میلوپرولیفراتیو.
آفرزیس همچنین می‌تواند در موارد خاص دیگری هم مؤثر واقع شود:
- لوپوس سیستمیک با عوارض تهدیدکننده حیات
- واسکولیت شدید
- پلمیوزیت یا درماتوموتیسیت
- آرتریت روماتوئید شدید
- گلومرولونفریت در حال پیشرفت سریع
- خودایمنی پلی نوروپاتی مزمن
- در مواردی که پیوند اعضای جامد با خطر بالای رد پیوند به خاطر آنتی‌بادی همراه است
موارد منع مصرف آفرزیس چیست؟
معمولاً درصورتی‌که بیمار عفونتی فعال، وضعیت نامساعد قلب یا ریه، تعداد بسیار کم گلبول‌های سفید یا پلاکت خون، احتمال خونریزی یا فشارخون بسیار پایین داشته باشد، از انجام همافرزیس اجتناب می‌شود. وضعیت کلی بیمار و همچنین جدی بودن و پیشرفت بیماری هم در کنار آن موارد منع مصرف برای هر بیمار در نظر گرفته می‌شود.